Zelfzorg: waarom is het zo belangrijk?
Ondanks het grote belang van aandacht voor het innerlijk welzijn van ouders, worstelen veel ouders nog steeds met het waarom van zelfzorg. Zelfs als het idee duidelijk is, blijkt het in de drukte van alledag lastig om het echt toe te passen. Vaak leeft het gevoel dat andere taken en verantwoordelijkheden altijd voorrang hebben, waardoor zelfzorg iets exclusiefs of zelfs onbereikbaars lijkt. Maar een overbelast zenuwstelsel en te weinig rust hebben niet alleen invloed op je dagelijks leven, maar ook op de relatie met je kind en je vermogen om met situaties om te gaan, ook buiten het ouderschap.
Helaas merk ik in mijn psychotherapiepraktijk dat er bij oudere generaties vaak een hardnekkig misverstand leeft: zelfzorg zou iets luxe of zelfs beschamends zijn. Voor velen blijft het idee bestaan dat ouderschap per definitie betekent dat je jezelf moet opofferen. Maar los van deze misvatting is zelfzorg juist een belangrijke verantwoordelijkheid voor iedere volwassene. Het vraagt tijd om onze kijk te veranderen en te erkennen dat goed voor jezelf zorgen een essentieel onderdeel is van het moderne leven. Uit eigen ervaring weet ik: oefening baart kunst—je moet steeds opnieuw je interne weerstand, schuldgevoel of schaamte uitdagen om dagelijkse gewoontes te ontwikkelen die bijdragen aan je welzijn.
Wat is zelfzorg nu precies, en hoe ziet dat eruit? Echte zelfzorg gaat verder dan alleen aandacht voor onze lichamelijke behoeften; het omvat ook onze emotioneel welzijn.
Onze lichamelijke behoeften zijn fundamenteel voor het menselijk bestaan en overstijgen culturele en sociale verschillen. Deze behoeften vormen een universele basis die voor iedereen geldt.
Emotionele behoeften spelen daarentegen een belangrijke rol in ons emotioneel welzijn, onze relaties en de kwaliteit van ons leven. In tegenstelling tot lichamelijke behoeften verschillen emotionele behoeften per persoon, en veranderen ze met de levensfase, ervaringen en culturele achtergrond. Het herkennen en vervullen van deze emotionele behoeften is essentieel voor gezonde relaties – met jezelf én met anderen.
Voldoende slaap, voedzame maaltijden, frisse lucht, tijd in de natuur, bewegen, momenten met dierbaren, leuke hobby’s, lichamelijk contact, jezelf kunnen uiten en het gevoel ergens bij te horen – al deze dingen geven kracht, comfort, ontspanning en voldoening; samen vormen ze zelfzorg. Als deze elementen structureel ontbreken, raak je uitgeput en wordt het moeilijk om goed te functioneren. Langdurige leegte maakt het lastiger om je eigen behoeften te herkennen en te vervullen. Dit hangt samen met de prefrontale hersenschors, die minder goed werkt als je moe bent. Je vermogen om beslissingen te nemen en in actie te komen raakt verstoord. Dit is een duidelijk voorbeeld van de lichamelijke gevolgen als je te weinig tijd of aandacht aan zelfzorg besteedt. In zo’n toestand worden zelfs simpele dagelijkse keuzes lastig, en is het bijna onmogelijk om te voelen wat je nú nodig hebt. Ik herinner me nog goed hoe het was om met een heel klein kindje op de arm, doodmoe en hongerig, moeite te hebben om dingen vast te houden en te merken dat mijn geduld opraakte. Hoeveel goede opvoedboeken je ook hebt gelezen, in zo’n moment heb je daar weinig aan – het probleem is niet dat je het niet weet, maar dat je de kennis niet kunt toepassen als je chronisch uitgeput bent.
Het vervullen van onze basisbehoeften vormt de basis voor ons welzijn en ons vermogen om met stress om te gaan. Het is belangrijk dat ouders beseffen dat hun eigen welzijn net zo belangrijk is als dat van hun kind. Stel jezelf eens de vraag: "Hoe reageer ik als mijn kind moe is?" Het antwoord op deze vraag kan je ook helpen om goed voor jezelf te zorgen als je moe bent – of dat nu betekent dat je geniet van een warme douche, even uitrust, een troostende knuffel deelt, lekker eet, of jezelf bemoedigende en positieve woorden toespreekt…
Zowel volwassenen als kinderen hebben basisbehoeften. Opvallend genoeg vinden veel mensen het makkelijker om voor de basisbehoeften van hun kind te zorgen dan voor zichzelf. Hoe komt dat? Helaas heeft niet iedereen als kind genoeg zorg en positieve voorbeelden van ouderschap meegekregen. Wat je als kind hebt meegemaakt en gezien, wordt vaak de standaard die je meeneemt naar je volwassen leven—soms zonder erbij stil te staan, waardoor je onnodig blijft volhouden. Het kan voelen alsof zelfzorg egoïstisch is, en als ouder kun je je schuldig voelen als je tijd voor jezelf wilt of iets leuks wilt doen. Maar het is belangrijk om te onthouden dat het juist egoïstisch is om géén aandacht aan zelfzorg te besteden. Als je niet goed voor jezelf zorgt, ga je—bewust of onbewust—deze zorg bij anderen zoeken, terwijl dat niet hun taak is. Als je behoeften langere tijd niet vervuld worden, kun je prikkelbaar, ontevreden of ongeduldig raken, en soms zelfs last krijgen van paniekaanvallen, lusteloosheid, een burn-out of depressie. Het is heel normaal dat mensen in zo'n situatie hun omgeving de schuld geven, en ik denk dat bijna elke ouder dit wel eens meemaakt als ze niet vóór de komst van hun kindje al aan zelfzorg hebben gedacht.
Het begrijpen van lichamelijke behoeften gaat vaak vanzelf, terwijl emotionele behoeften soms lastiger te doorgronden zijn. Juist daarom is het belangrijk om stil te staan bij wat emotionele behoeften precies zijn en waar je op moet letten. Zelfzorg draait namelijk om meer dan alleen het uiterlijke—het is meer dan een warm bad, een lekker kopje thee, een goed boek of een nieuwe jurk. Het gaat dieper dan wat je op sociale media of in reclames ziet. Emotionele zelfzorg betekent dat je herkent wat je op dit moment nodig hebt. Hoe kun je jezelf dagelijks beter beschermen (je grenzen aangeven)? Welke tips maken het ouderschap wat lichter? Soms betekent zelfzorg dat je 'nee' durft te zeggen tegen goedbedoeld, maar ongevraagd advies over de opvoeding. Het kan ook zo simpel zijn als even een momentje voor jezelf nemen—10 tot 30 minuten—door je partner of iemand anders te vragen even op de baby te letten. Beseffen dat tijd voor jezelf nemen niet egoïstisch is, maar juist noodzakelijk voor elke ouder, hoort ook bij zelfzorg. Misschien betekent het dat je je echte gevoelens uitspreekt, of dat je hulp zoekt als het je allemaal te veel wordt. Zelfzorg kan ook zijn dat je om hulp vraagt bij het huishouden, zodat je even kunt uitrusten of samen met je kindje een middagdutje kunt doen. Kortom, zelfzorg draait om aandacht voor je eigen emoties, het herkennen van je behoeften, en beseffen dat als je lichamelijke behoeften verwaarloost, het nog moeilijker wordt om je emotionele behoeften te herkennen. Beginnen met kleine dagelijkse routines is vaak een goede eerste stap.
Natuurlijk zijn tijd en mogelijkheden voor zelfzorg met een pasgeboren baby beperkt, zeker in het eerste jaar. Maar door af en toe aan je eigen behoeften te denken—of het nu een korte pauze is, emotionele voeding, een gezonde maaltijd of wat extra slaap—doe je niet alleen jezelf, maar ook je kindje een plezier. Dit geldt vooral voor ouders die voor het eerst een baby hebben. Het is begrijpelijk dat je alles perfect wilt doen: opvoeden, het huishouden, relaties onderhouden en tijd voor jezelf nemen. Maar het is belangrijk te beseffen dat je niet alles tegelijk kunt en dat dat ook niet gezond is. Kies wat op dit moment het belangrijkst voor je is en focus je daarop. De rest kan wachten!
Als je kinderen ouder zijn en je meer tijd voor jezelf hebt, probeer dan dezelfde zorg aan jezelf te geven als die je normaal aan je kinderen geeft. Stel je voor dat ouders eerst goed voor zichzelf zorgen, daarna voor elkaar, en zo samen zorgen voor een fijne familiesfeer. Begin met zelfzorg, daarna zorg voor elkaar, en tot slot samen voor de kinderen.
Als je manieren zoekt om goed voor jezelf te zorgen, hoef je jezelf niet te overladen met grote taken. Begin met de kleinste stapjes en denk: "Beter iets dan niets."
Zie elke vorm van zelfzorg als een investering in het welzijn van je kinderen. Het welzijn van een ouder heeft direct invloed op het geluk van het kind. Laat dagelijkse zorgen niet al je gedachten overheersen; neem af en toe de tijd om je dagelijks leven te evalueren. Vraag jezelf af: Hoe kunnen we het verbeteren? Welke middelen missen we als gezin? Werk samen om elke situatie voor iedereen prettiger te maken.
Lieve ouders, laten we onszelf steeds vaker op de eerste plaats zetten en vreugde en voldoening vinden, niet alleen in onze rol als ouder, maar ook als individu.
Auteur
Liva Spurava
Gestalttherapeut / Oprichter van het Psychologiecentrum AUGT
